دنباله دارها                                                                 شاید تماشایی ترین اعضای منظومه یشمسی،دنباله دارها باشند.دنباله دارها درآسمان شب مشاهده می شوند.دنباله دارها مانند گلوله های برف سفید هستند و پشت سر خود دنباله ای از ذرات یخ،گازهای یخ زده ود حتی غبارهای مختلف را که به خارج پرتاب کرده اند،به همراه دارند.یک دنباله دار در مراحل اولیه ی ظهور خود به یک توده ابر نورانی شبیه است؛ولی هرچه در مسیر خود به خورشید نزدیکتر می شود،روشنایی بیشتر و دنباله ی بلندتری پیدا می کند.گاهی دنباله ی آنها به حدی شفاف است که نور ستارگان را می توان از میان آنها دید.دنباله دارها،توده ای یخی هستند که از فواصل دور از منظومه شمسی،تحت جاذبه ی خورشید به داخل منظومه رهسپار می شوند و هرچه به خورشید نزدیک می شوند،فشار بادهای خورشیدی و نیز شدت گرما،یخ هارا به صورت گازهای شتابان از انتهای ستاره ی دنباله دار به بیرون رها می کند.هسته ی دنباله دارها معمولا از قطعات سنگ و فلز به وجود آمده است.دنباله دارها معمولا به دور خورشید گردش می کنند و در مسیر بیضی شکل ازآن دور می شوند.مدت زمانی که یک دنباله دار خورشید را دور می زند،متفاوت است.برخی هر 20سال یکبار و برخی 10سال طول می کشد.بسیاری از دنباله دارها را جوانان علاقه مند به آسمان با تلسکوپ و یا با چشم کشف و به نام خود ثبت کرده اند.

ویژگی فیزیکی

1- قطر خورشید درحدود ۱٬۳۹۲٬۰۰۰ کیلومتر یا ۱۰۹ برابر قطر زمین است.

۲- جرم خورشید ۳۳۳٬۰۰۰ برابر جرم زمین است (جرم زمین ۱۰۲۷×۶) و مقدار جرمی که خورشید از دست می‌دهد درحدود ۴/۲ میلیون تن در ثانیه‌است.

۳- وزن مخصوص خورشید ۴۱/۱ گرم بر سانتی متر مکعب است.

۴- حجم خورشید ۱۰۳۳× ۴/۱ سانتی متر مکعب که حدودا معدل ۱٬۴۰۰٬۰۰۰ برابر حجم زمین است.

۵- دمای مرکز خورشید ۱۵٬۰۰۰٬۰۰۰درجه کلوین(۲۰٬۰۰۰٬۰۰۰ درجه سانتی گراد) است.

۶- مدت چرخش وضعی: ۲۵ روزدر استوا که درحوالی قطب‌ها به ۳۴ روز می‌رسد.

۷- یک سال کیهانی زمانی است که خورشید یک بار به دور کهکشان می‌چرخد ودر حدود ۲۲۵ میلیون سال است.

جو خورشیدی

از تمام خورشید فقط جو آن قابل مشاهده‌است ناحیه‌ای که از لحاظ فعالیت نیز غنی است پایه جو خورشیدی شید سپهر است لکه‌های خورشیدی بر روی شید سپهر ظاهر می‌شوند لایه خارجی بعدی رنگین سپهر است تاج آخرین لایه جوی خورشید می‌باشد. شید سپهر یک لایه نازک گاز که بیشترین عمقی که می‌توانیم آن را مشاهده کنیم و تابش قابل رویت از آن منتشر می‌شود وبر این سطح دانه‌های گذرا با عمر متوسط ۵ تا دهها دقیقه را مشاهده می‌کنیم شکل گیری‌های روشن نا منظم که بوسیله رگه‌های تاریک احاطه شده‌اند این دانه دار شدن خورشیدی لایه بالایی ناحیه جا به جایی خورشید است لایه گازی به ضخامت حدود ۰/۲r زمینی که درست زیر پایه شید سپهر قرار می‌گیرد در این منطقه انرژی گرمایی توسط جا به جایی منتقل می‌شود توده‌های گرم گاز(سلول‌های جا به جایی) بالا می‌روند و به صورت دانه‌های روشن ظاهر می‌شوند و انرژیشان را در شید سپهر تخلیه می‌کنند گازهای سرد تر پایین می‌آیند. طیف پیوستار سرار قرص خورشیدی یک دمای موثر _استفان بولتزمن_ 5800k را برای شید سپهر تعریف می‌کند از میان شید سپهر به سمت بیرون دما به شدت پایین میآید و سپس مجدداً در حوالی ۵۰۰km داخل رنگین سپهر شروع به بالا رفتن می‌کند تا این که به دماهای بسیاربالا درتاج می‌رسد.شید سپهریک طیف یوسته جسم سیاه گسیل می‌دارد لذا بایستی در طول موجهای مرئی کدر باشد اماچگالیها در اینجا بسیار کمتر از مقداری است که گاز برای کدر بودن و تولید تابش پیوسته جسم سیاه لازم دارد.

پیش از آن که یونانیان نظریه کروی بودن زمین را مطرح کنند، اکثر مردم معتقد بودند که زمین مسطح است. مثلا هندوها معتقد بودند که زمین مسطح بر شانه 4 فیل قرار دارد که به نوبه خود بر پشت چهار لاک پشت شناور در اقیانوسی بی کران ایستاده اند. مصریان باستان زمین را رب النوع کب می پنداشتند که به پهلو دراز کشیده و الهه نات، تجسم خورشید، بر روی آن خیمده است.
ستاره شناسی باستانی
مردمان اولیه از آسمان به عنوان قطب نما ، ساعت و تقویم استفاده می‌کردند. طلوع و غروب خورشید به ترتیب نمایانگر شرق و غرب بود. صورتهای کره ماه ، یک ماه را معین می‌نمود و ماه به همراه حرکت سالانه خورشید در آسمان تقویم را پدید می آورند. با شروع تبادلات تجاری میان فرهنگها ، موقعیت ستارگان برای راهنمایی دریانوردان بکار گرفته شد.آثار مشاهدات آسمان حتی از دوران ما قبل تاریخ ، یعنی قبل از آغاز ثبت رخدادها بر جای مانده است. تصور می‌شود که سنگهای قائم یافته شده در برخی از نقاط اروپا، اولین رصدخانه‌ها باشند و این سنگها برای نشان دادن موقعیت خورشید و ماه در برخی از اوقات سال ، نظیر اعتدالین ، چیده و مرتب شده‌اند. احتمالا مراسم مذهبی در این روزها برگزار می‌شد، هر چند که کاربرد دقیق سنگها به درستی معلوم نیست.می‌توان نمونه برجسته سنگهای قائم ما قبل تاریخ را در استون هنج انگلیس یافت. این سنگها حول دایره‌ای چیده شده‌اند و ظاهرا بین سالهای دو هزار و دویست تا هزارو ششصد قبل از میلاد بر پا شده‌اند. خیابانی دراز به محلی منتهی می‌شود که خورشید به هنگام رسیدن به بالاترین نقطه آسمان (انقلاب تابستانی) ، در روز به آنجا می‌رسد. از دیر باز استون هنج با مراسم بت پرستی آمیخته بوده است و هنوز آئینهای گرامی داشت انقلاب تابستانی در آنجا برگزار می‌شود.
اغلب ، اختر شناسی اولین علم محسوب می‌شود. تقریبا همه تمدن های پیشین حرکات اجرام سماوی را مطالعه می‌کردند و از اندوخته دانششان برای تعیین زمان، تجارب و نظم دادن به زندگی روزمره بهره می‌گرفتند. این اولین کوشش برای درک نیروهای طبیعی و مهار آنها به سود بشر بود.نقوش رسمی این لوح رسی بابلی به قرن ششم قبل از میلاد تعلق دارد و مشاهدات نجومی قرون پیش از خود را ثبت کرده است.
اعتقادات بابلیان
بابلیان تقویمشان را از روی رصد ماه که چرخه اش 29.5 روز طول می کشد، ابداع کردند. تقویمهای بابلی که احتمالا نخستین بار در 3 هزار سال قبل از میلاد پدید آمدند، بر اساس 12 ماه قمری بودند. بعد از هر دوره 29 روزه، دوره ای 30 روزه قرار داشت، و سال قمری 354 روز بود. برای مساوی نمودن سال قمری و شمسی، که تغییر فصول را کنترل می کرد هر چند سال یکبار چند ماه دیگر به تقویم اضافه می شد.بابلیان معتقد بودند که خدایان، خورشید، ماه، سیارات و ستارگان را در آسمان قرار داده‌اند و به دقت بر آنها نظارت می‌کنند. آنها دریافتند که سیارات در پهنه معینی از آسمان حرکت می‌کنند که به برج فلکی معروفند و الگوهای ستارگان این پهنه را به صور فلکی تقسیم نمودند. آنها همچنین مشاهدات خود را از کسوفها، شهابها، ستارگان دنباله دار ثبت کردند.آثار فلزی تمدنهای باستانی اندیشه‌های جالبی درباره دنیا داشتند و این الگوی برنزی منظومه شمسی متعلق به قرن نهم قبل از میلاد ، نشانگر آن اندیشه‌هاست. این الگو در غرب آسیا کشف شده است.
مصریان
مصریان باستان توجه اندکی به حرکات سیارات داشتند و از ستاره شناسی تنها برای تعیین زمان استفاده می‌کردند. آنها اولین مردمانی بودند که تقویمی مبتنی بر سال شمسی ابداع نمودند. سال با طغیان رود نیل آغاز می‌شد که رخدادی سالیانه بود و برای جوامع زراعی مجاور کرانه‌اش اهمیتی حیاتی داشت. این طغیان با طلوع صبحدم ستاره شعرای یمانی،درخشانترین ستاره آسمان، مقارن بود.
چینی‌ها
قدمت اختر شناسی چینی به 4 هزار سال قبل از میلاد باز می‌گردد و چینی‌ها متقاعد شدند که حرکات خورشید، ماه و سیارات راهنمای پیشگویی آینده هستند. آنها به دقت آسمان را رصد نمودند و امروزه یاد داشتهای آنها درباره ستارگان دنباله دار و ابرنواخترها برای اخترشناسان کاربرد قابل ملاحظه‌ای دارد. آنها توجه خاصی به کسوف مبذول داشتند و می‌پنداشتند که بد یمن است. آنها تصور می‌نمودند که کسوف بر اثر خورده شدن خورشید توسط اژده‌ها ایجاد می‌شود و در خلال کسوف با کوبیدن قابلمه و ماهی تابه سعی می کردند آن جانور را فراری بدهند.
تمدن مایا
مایایی ها که در خلال سالهای 2000 تا 900 قبل از میلاد ساکن آمریکای جنوبی بودند، معتقد بودند که سیارات و ستارگان خدایانند. آنها برای رصد حرکات متغیر اجرام سماوی اهرامی بنا نهادند و تقویم شمسی دقیقی وضع نمودند. آنها همچنین با محاسباتی، وقوع خسوف و کسوف را پیش بینی می‌کردند.سنگهای کارناک سنگهای کارناک در فرانسه متعلق به 2 هزار سال قبل از میلادند. ظاهرا از آنها برای شمردن ماه های قمری استفاده می‌شد.

يوري گاگارين، نخستين فضانورد جهان

سالها پيش در 12 آوريل 1961، زماني كه غرش مهيب موتورهاي قدرتمند راكت حامل وستک۱ سرتاسر پايگاه فضايي بايكنور را در مي‌نورديد، عصر جديدي در تاريخ بشر آغاز شد كه زندگي و فهم بشر از دنياي اطراف را اساساً تغيير داد. در اوج رقابتهاي فضايي دو ابر قدرت زمان، ‌اتحاد جماهير شوروي که پيش از آن نيز تمامي رکوردهاي اوليه تسخير فضا را به خود اختصاص داده بود، بار ديگر گامي بلند برداشت تا نه تنها مردم شوروي را در اين رقابت جهاني سرافراز كند بلکه جهان را وارد عصري تازه نمايد، عصري که انسان توانست قدم از کره خاکي خود بيرون گذارد و براي اولين بار به فراسوي جو زمين سفر کند.يوري گاگارين، سرنشين خوشبخت اين فضاپيماي تاريخي اولين بشري بود كه به فضا سفر كرد. مدار گرد حامل اولين و معروفترين فضانورد جهان پس از آنكه ۱۰۸ دقيقه با سرعت ۲۷۴۰۰  کيلومتر در ساعت، يكبار زمين را دور زد، اولين فضانورد جهان را به سلامت به زمين بازگرداند و بدينسان افتخاري بي‌نظير براي يوري گاگارين و كشورش به ارمغان آورد. مداري كه يوري گاگارين سوار بر وستك 1 پيمود، مداري بيضي شكل بود كه حداقل 169 و حداكثر 315 كيلومتر از سطح متوسط زمين فاصله داشت و صفحه مدار با صفحه استواي زمين زاويه‌اي 65 درجه‌اي مي‌ساخت تا فرود گاگارين را در خاك شوروي تضمين نمايد.در آن زمان براي اينكه كسي عنوان پرافتخار فضانورد را كسب كند مي‌بايستي سوار بر فضاپيماي خود علاوه بر عبور از مرز فضا و قرار گرفتن در مدار قادر به بازگشت به زمين با كپسول فضايي خود نیز مي‌بود. وستك 1 تنها قادر به بازگرداندن فضانوردان به جو زمين بود و شرايط لازم براي فرود نرم و ايمن بر سطح خاك در اين كپسول فضايي ديده نشده بود. از اين رو يوري گاگارين مجبور بود در ارتفاعي خاص از كپسول به بيرون پريده و با چتر نجات خود را به زمين برساند. از آنجا كه اين موضوع مي‌توانست عنوان نخستين فضانورد جهان را از وي سلب نمايد و در نتيجه چنين افتخاري عايد اتحاد جماهير شوروي نيز نمي‌شد، سياستمداران روسي تصميم گرفتند اين داستان را مخفي نگاه دارند تا اينكه اين اواخر و پس از فروپاشي اتحاد جماهير شوروي اين موضوع علني شد. (داستانی دیگر از مخفی کاری سران شوروی سابق در امور فضا)

داستان زندگي يوري گاگارين

 در نهم مارس 1934، يك زوج كشاورز روسي كه در منطقه كلوشينو واقع در حوالي مسكو روي يك زمين مشترك، كشاورزي مي‌كردند، صاحب پسر بچه‌اي شدند كه او را يوري ناميدند.  يوري الكسويچ گاگارين سومين فرزند اين خانواده بود كه بعدها فرزند چهارمي نيز به آنها اضافه شد. مادر وي علاقه عجيبي به مطالعه داشت و پدرش نجار ماهري بود. از آنجاييكه پدر و مادر يوري به شدت كار مي‌كردند تا معاش خانواده را تأمين نمايند، خواهر بزرگتر يوري از وي مراقبت مي‌كرد. در خلال جنگ جهاني دوم، خانواده گاگارين نيز مانند بيشتر خانواده‌هاي روسي درد و رنج بسياري را تحمل كردند. دو خواهر و برادر بزرگتر وي در سال 1943 به آلمان برده شدند و تنها پس از جنگ دوباره به وطن بازگشتند. معلم يوري خوب به خاطر داشت كه وي دانش‌آموز باهوش و سخت‌كوشي بود و البته بسيار شيطنت مي‌كرد. زماني كه معلم رياضي يوري به نيروي هوايي ارتش سرخ پيوست، آرزويي عميق در قلب اين جوان ماجراجو ريشه دواند که بعدها منشاء اثرات زیادی شد.يوري كه مجبور بود زود به كار مشغول شود، كارگاه آهنگري را برگزيد و اندكي بعد او را براي ادامه تحصيل در مدرسه عالي تكنولوژي انتخاب شد. در همان زمان يوري به عضويت كلوپ هوايي درآمد و پرواز با هواپيماي سبك را آموخت. اين تفريح جديد كه قسمت اعظم وقت يوري را اشغال كرده بود، دريچه جديدي در زندگي وي گشود. يوري كه سخت تلاش مي‌كرد سرانجام در سال 1955 هر دو رشته را با موفقيت به پايان رساند. علاقه شديد وي به خلباني باعث شد كه پس از پايان تحصيلات وارد مدرسه آموزش خلباني اُرنبرگ شود و در همانجا بود كه با والنتينا گوريچوا، دختر جواني كه در 1957 با هم ازدواج كردند، آشنا شد. زماني كه يوري و والنتينا با هم ازدواج مي‌كردند، يوري نشان (Wing) پرواز با ميگ 15 را دريافت كرده بود.وی زماني كه مرد بزرگي شده بود، يك خصوصيت ويژه داشت. يوري بسيار كوتاه قد بودو فقط 157 سانتي‌متر قد داشت. در سال 1960 جستجوي وسيعي براي انتخاب 20 كانديد جهت حضور در برنامه فضايي اتحاد جماهير شوروي آغاز شد. يوري يكي از آن 20 منتخب خوش‌شانسي بود كه تمرينات شديد، وسيع و جديدي را پشت سر گذاشت. در نهايت پس از آزمايشات فراوان پزشكي و فيزيولوژيكي و انجام تمرينات سخت يادگيري بودن در فضا، دو فضانورد باقي مانده بودند: يوري گاگارين و گرمان تيتوف. حدس زده مي‌شود دلايل انتخاب يوري گاگارين به عنوان اولين فضانورد اتحاد جماهير شوروي و همچنين دنيا، علاوه بر مسائل بدني، آموزشي و تواناييهاي وي براي بودن در فضا به اخلاق و روحيات او نيز وابسته بوده باشد. يوري مرد بسيار متواضع و خوش‌مشربي بود كه علي‌رغم قد كوتاهش در جلسات و ميهمانيها به چشم مي‌آمد. در نقطه مقابل وي، گرمان تيتوف بسيار گوشه‌گير و ساكت بود.سرانجام در 12 آوريل 1961، يوري گاگارين سوار بر موشك فضاپيماي وستوك1 اولين انساني شد كه مرز فضا را گشود و قدم به دنيايي اسرارآميز نهاد. يوري بسيار مشهور شده بود و يك شبه ره صد ساله پيمود. او به ناگهان از ستواني ساده به درجه سرهنگي ارتقاء پيدا كرد و با سران حزب كمونيست نشست و برخاست مي‌نمود.اولياي امر زماني كه يوري در مدار زمين بود، اميد كمي به بازگشت وي داشتند و فرض بر اين بود كه يوري در هنگام بازگشت به زمين خواهد مرد. يوري گاگارين پس از اين سفر تاريخي به چهره سرشناس جهان تبديل شد و اتحاد جماهير شوروي از اين چهره استفاده‌هاي سياسي بسياري كرد.يوري گاگارين سرانجام در ۲۷ مارس ۱۹۶۸، در جريان يک پرواز تمريني با هواپيماي ميگ كه بسيار مورد علاقه وي بود، کشته شد و فرصت آن را نيافت تا براي بار دوم زمين را از مدار و از فراسوي جو آن ببيند. اگرچه همواره نام يوري گاگارين به عنوان نخستين فضانورد جهان ياد مي‌شود اما عقيده كارشناسان بر اين است كه اتحاد جماهير شوروي قبل از يوري دو فضانورد ديگر را نيز به فضا اعزام كرده بود كه متأسفانه هر دو بنا به دلايلي مرده‌اند. حدس زده مي‌شود يكي از اين دو نفر ولادمير ايليوشين پسر طراح معروف هواپيماهاي ايليوشين بوده است كه در اثر تزريق اشتباه به مداري نادرست، هنگام بازگشت در چين به زمين برخورد كرد.

زندگي يك ستاره                                                                 جالب است بدانيد كه ستارگان هم مانند موجودات زنده متولد مي‌شوند،زندگي مي‌كنند
و سپس مي‌ميرند،ولي طول زندگي آنها بسيار طولاني است.متاسفانه عمر كوتاه انسانها
كفاف نمي‌دهد تا بتوانند زندگي يك ستاره را در مراحل مختلف شاهد باشند.با اين حال
اخترشناسان اين مراحل را براي ما مشخص مي‌كنند.در طول زندگي انسان،ستارگان بيشمار راه شيري عملا بدون تغيير به نظر مي‌رسند.گاهي يك نواختر(ستاره‌اي كه بطور ناگهاني و انفجاري مقاديري عظيم انرژي از خود آزاد مي‌كند)،ناگهان ظاهر آشناي يك صورت فلكي را به مدت چند هفته عوض مي‌كند و دوباره كم نورترمي‌شود.منظره زيبايي كه يك ابرنواختر در آسمان پديد مي‌آورد،بسيار نادر است.ستارگان نيز در نهايت تغيير مي‌كنند وهيچ كدام تا ابد پايدار نمي‌مانند.ستاره،هنگامي كه انبار عظيم سوخت هسته‌اي آن به پايان برسد،مي‌ميرد.

ستاره بعد از تولد
بعد از آنكه ستاره شكل مي‌گيرد (تولد ستاره)،بلافاصله حياتي پايدار بدست مي‌آورد.
در همين زمان واكنشهاي هسته‌اي در داخلي‌ترين هسته ستاره،هيدروژن را به هليوم
تبديل مي‌كند و انرژي آزاد مي‌گردد.سرانجام همه هيدروژن درون آن به مصرف مي‌رسد.
بعد از اين،تغييراتي در لايه‌هاي دروني ستاره آغاز مي‌شود.در حالي كه واكنشهاي
جديدي از هليوم شروع مي‌شوند،لايه‌هاي بيروني باد مي‌كنند تا ستاره را به اندازه
غول برسانند.در اثر تغييرات زياد،ستاره به مرحله متغير بودن مي‌رسد.در نهايت هيچ منبع ممكن براي آزادسازي انرژي باقي نمي‌ماند.ستارگان كوچكتردراثرانقباض به كوتوله‌هاي
سفيد تبديل مي‌شوند.ستارگان سنگين‌تر به‌صورت ابرنواختر منفجر مي‌شوند.ماده بيرون
ريخته از يك ابرنواختر،بخشي از گاز بين ستاره‌اي را تشكيل مي‌دهد كه زادگاه
ستارگان جديد است.
سحابي سياره‌اي
ستارگان در يكي از آخرين مراحل زندگي خود،قبل از آن كه به كوتوله سفيد تبديل
شوند،منظره بسيارزيبايي در آسمان بوجود مي‌آورند.اين مرحله سبب پيدايش سحابي‌هاي
سياره‌اي مي‌شود.يك سحابي سياره‌اي هنگامي تشكيل مي‌شود كه ستاره مركزي آن،
لايه‌اي به بيرون پرتاب كند.لايه گاز همانند حلقه‌اي از دود منبسط مي‌شود.تأثير نيروي گرانش بر زندگي ستارگان سراسر زندگي ستاره به يك ميدان نبرد شبيه است.نيروي گرانش سعي دارد كه ستاره را منقبض كند،ولي با مقاومت فشار رو به بيرون ستاره مواجه مي‌گردد.سرانجام ستاره تحليل مي‌رود و گرانش،كنترل را بدست مي‌گيرد.در اين حالت ستاره شكل كاملا متفاوت با ستاره‌اي معمولي و سالم به خود مي‌گيرد.
مراحل مختلف زندگي ستاره
تشكيل كوتوله سفيد
نيروي گرانش يك نيروي جاذبه است،لذا ذرات ماده در اثر اين نيرو به هم نزديكتر
مي‌شوند.همچنين چون نيروي گرانش با جرم ذرات نسبت مستقيم دارد و نيز چون جرم ستارهفوق‌العاده زياد است،لذا جاذبه گرانشي درون آن بسيار شديد خواهد بود.به عنوان
مثال در اعماق خورشيد فشار در فاصله يك دهمي سطح تا هسته،تقريبا يك ميليون بار
بيشتر از فشار جو در سطح زمين است.در اين فاصله فشار تا هزار ميليون بار بيشتر از
فشار جو زمين صعود مي‌كند.اين فشار با مقاومت گازهاي داغ درون خورشيد مواجه
مي‌شود. اين گاز توسط كوره هسته‌اي گرم نگه داشته مي‌شود.هنگامي كه آتش هسته‌اي رو به كاهش مي‌گذارد، گاز داغ درون ستاره سرد مي‌شود.بنابراين نيروي گرانش غالب مي‌شود. آنچه در اين مرحله روي مي‌دهد، به جرم ستاره بستگي دارد. ستاره‌اي رو به مرگ مانند خورشيد ، درهم فرو مي‌ريزد تا به اندازه زمين برسد. در اين روند هيچ انفجار واقعي و قابل توجه رخ نمي‌دهد. ستاره فقط به توده‌اي از خاكستر راديواكتيو تنزل پيدا مي‌كند و به آرامي سوسو مي‌زند. در اين حالت ستاره به يك كوتوله سفيد تبديل مي‌شود. يك فنجان از ماده آن يك صد تن وزن دارد.
تشكيل ستاره نوتروني
اگر جرم ستاره‌اي بيشتر از خورشيد باشد، فشار فرو ريزش مرحله كوتوله سفيد را نيز
پشت سر مي‌گذارد و متوقف نمي‌شود. فرايند فرو ريزش تا جايي كه قطر ستاره به حدود ده
كيلومتر برسد، ادامه پيدا مي‌كند. در اين نقطه ، ستاره گلوله‌اي چگال از ذرات هسته‌اي است كه آن را ستاره نوتروني مي‌نامند. يك فنجان از ماده آن ، يك ميليون ميليون تن وزن دارد.
تشكيل تپ اختر
برخي از ستارگان نوتروني به سرعت مي‌چرخند و در هر بار چرخش ، تابشهايي در محدوده
امواج راديويي گسيل مي‌كنند. اينگونه ستارگان نوتروني ، تپ اختر ناميده مي‌شوند.
تشكيل ابرنواختر
يك ستاره نوتروني بدون وقوع يك انفجار شديد اوليه شكل نمي‌گيرد. ستاره رو به مرگ،
ممكن است در چند ثانيه آخر حيات خود ، به صورت يك ابرنواختر شعله‌ور شود. درخشش آن چند روز از تمام كهكشانها پيشي مي‌گيرد. از بخش مركزي ابرنواختر ، يك ستاره نوتروني تشكيل مي‌شود.
تشكيل سياهچاله‌ها
يك ستاره رو به مرگ ، مثلا با جرمي 10 برابر جرم خورشيد چنان زير بار گرانش توليد
شده قرار مي‌گيرد كه هيچ نيرويي نمي‌تواند در برابر فرو ريزش آن مقاومت كند. وقتي
كه چنين ستاره‌اي منقبض مي‌شود و به اندازه‌اي در حدود دو كيلومتر مي‌رسد، گرانش به
حدي زياد مي‌شود كه سرعت گريز از سطح آن به بيشتر از سرعت نور مي‌رسد.از موشك گرفته تا ذرات نور و علائم راديويي ، هيچ يك نمي‌توانند از سطح آن بگريزند.اين گرانش به قدري نيرومند است كه همه چيز را به طرف خود مي‌كشد. ما فقط مي‌دانيم كه در اين حالت ، ستاره به يك سياهچاله تبديل مي‌شود. سياهچاله‌ها را نمي‌توان ديد،چون نور نمي‌تواند از سطح آن بگريزد.
عقايد انسانها در مورد ستارگان
از يك نظر زماني هر يك از ما درون ستارگان بوده است و از ديدگاه ديگر،هر كس روزگاري در فضاي خالي و گسترده بين ستارگان جاي داشته است. بالاخره اگر براي جهان آغازي در نظر گرفته شود، زماني هر يك از ما در آن آغاز حضور داشته است. به اين معني كه هر مولكول بدن ما،داراي موادي است كه روزگاري در مركز داغ و پر فشار يك ستاره جاي داشته‌اند. در اين نقاط بود كه آهن موجود در سلولهاي قرمز خون،شكل گرفته است.